De bevraging "Hoe hoog is de nood ?" kaderde in een ruimere participatieronde over de toekomst van het Sint-Jansplein. We waren als Antwerps Straatsyndicaat dan ook verheugd dat we actief een steentje konden bijdragen aan deze participatie en via ons netwerk een stem konden geven aan zowel straatbewoners als andere organisaties uit de buurt die anders minder vanzelfsprekend in dergelijk participatietraject worden betrokken.
De insteek in de voorliggende bevraging lag op het al dan niet heropenen van de openbare toiletten en in het huidige paviljoen. Uit de bevraging blijkt dat de overgrote meerderheid, 86% van de 122 respondenten, voorstander is van het (her)openen van openbare toiletten. Nog eens 8% neemt op dat vlak een neutrale positie in. De meeste voorstanders vragen ook toiletten die gratis zijn. Zowat de helft van de respondenten vraagt permanentie. Uit de antwoorden van de bevraging, maar ook uit de ervaring die we opdeden met het eenvoudigweg openhouden en mooi oppoetsen van het paviljoen, blijkt evenwel ook de potentie van deze plek. Het paviljoen of een ander, vervangend, gebouw draagt de mogelijkheid in zich om ruimtelijke identiteit van het hele plein mee te bepalen. Dat veel van de bevraagden een buurthuis wel zien zitten is dan ook niet uit de lucht gegrepen. Dergelijk buurthuis zou volgens verschillende respondenten meteen ook een antwoord kunnen zijn op de bezorgdheden die er leven in verband met veiligheid en netheid.
Uit de antwoorden van de bevraging blijkt ook dat de combinatie met het openhouden van het paviljoen zeer inspirerend werkte voor het ontdekken van de mogelijkheden. Tal van mogelijke invullingen voor een soort ontmoetingsplek werden opgelijst. Als voldoende rekening wordt gehouden met de bezorgdheden op vlak van netheid, hygiëne en vandalisme en daadwerkelijk wordt geïnvesteerd in het onderhoud van zowel de plek als de mogelijkheden tot sociale ontmoeting is veel mogelijk. Argumenten die nu worden aangedragen om geen toiletten te voorzien kunnen dan juist argumenten worden om deze wel te voorzien. Denk dan bijvoorbeeld aan het bieden van een menswaardige en hygiënische oplossing voor diegenen die voor een dringende behoeftenoodgedwongen beroep moeten doen op de toiletten van de omliggende horeca, een plastic fles of de dorpel van een woning. Dat dergelijke oplossing kan bestaan uit toiletten in combinatie met een ontmoetingsplek voor zowel buurtbewoners als andere pleingebruikers spreekt voor zich.
Als straatsyndicaat hopen we alvast dat zowel de antwoorden als de globale aanpak van deze participatieve verkenning inspirerend werken voor diegenen die de toekomst van dit plein en ook andere plekken in de stad uitstippelen
1. Wie hebben we bereikt?
In totaal zijn 120 formulieren ingevuld. Er is niet gepeild naar de mening van -18-jarigen. De grootste groep respondenten was 46-60 jaar.
Van de respondenten woont 21% aan het Sint-Jansplein en 37% in de wijk hierrond. Ook inwoners uit andere plekken in de stad (43%) vulden de enquête in.
De respondenten komen vaak naar het Sint-Jansplein. 36% van de respondenten komt dagelijks, 46% komt wekelijks naar het Sint-Jansplein.
Ook mensen die verder van het plein wonen komen vaak naar het plein. Bij mensen uit de wijk wordt dit dan in plaats van een dagelijks bezoek veeleer een wekelijks bezoek aan het plein. De respondenten die elders in de stad wonen komen iets vaker maandelijks op zeer occasioneel, maar nog steeds 70% van deze respondenten komt ook wekelijks op het Sint-Jansplein.
2. Gebruik van het plein
2.1 Speelplein
Van de respondenten zijn er slechts 16 die aangeven het speelplein vaak te gebruiken. 21 respondenten komen er soms. Zoals hoger vermeld zijn geen -18-jarigen bevraagd.
Opmerkelijk is dat het speelplein ook wordt gebruikt door mensen die elders in de stad wonen. De aantallen zijn evenwel te beperkt om er verregaande conclusies uit te trekken.
2.2 Markt
De enquêtes werden ter plaatse vooral afgenomen op woensdag, donderdag en vrijdag. Hiervan waren er twee marktdagen.
Dit vertaald zich ook in de antwoorden.
Meer dan de helft van de respondenten (51%) zijn zeer frequente marktbezoekers. 31% komt soms naar de markt.
De bezoekfrequentie van de markt hangt samen met de afstand tussen het Sint-Jansplein en de woonplaats van de respondenten. Niet alle omwonenden rond het Sint-Jansplein gaan daarom ook naar de markt op dit plein.
Bij vergelijking tussen marktbezoek en bezoek aan het speelplein blijkt ook dat alle respondenten die vertellen vaak naar de speelplein te gaan ook vertellen vaak naar het markt te gaan. Alle bezoekers van het speelplein bezoeken de markt, al is dat voor een aantal zelden het geval. Omgekeerd stellen respondenten die nooit naar de markt gaan ook dat zij nooit naar het speelplein gaan.
3. Huidige situatie met betrekking tot de toiletten
Op de vraag of ze vinden of er voldoende openbare toiletten beschikbaar zijn in de buurt van het plein antwoorden de meeste respondenten dat er een tekort is.
Voor 66% is het antwoord gewoon nee, 23% geeft aan dat enkel voor mannen de beschikbaarheid voldoet.
Mensen die het plein dagelijks bezoeken zijn iets genuanceerder dan zij die minder vaak het plein bezoeken, maar voor ook hen voldoet het aanbod niet voor vrouwen. Ook van deze groep voldoet volgens 80% van de bevraagden het aanbod in haar globaliteit niet.
Ook de bevraagde omwonenden van het Sint-Jansplein geven overwegend aan dat het aanbod in haar globaliteit niet voldoet.
Van de bevraagden gaf overigens 77% aan dat zijzelf, een gezinslid of een bekende ooit behoefte heeft gehad aan een toilet op het marktplein of bij de speeltuin. 17% antwoordden negatief, 6% gaf geen antwoord op deze vraag.
Gevraagd naar de beschikbaarheid aan openbare toiletten registreerden we vooral bij respondenten die aangeven dat zij niemand kennen die ooit behoefte had aan een toilet de mening dat er voldoende toiletten zijn.
4. Behoefte aan toiletten
4.1 Verdeling van de voor- en tegenstand
Het overgrote deel van de bevraagden is voorstander van het plaatsen of heropenen van openbare toiletten op het Sint-Jansplein, naast het speelplein.
Slechts 5% van de bevraagden is tegen het plaatsen of heropenen van openbare toiletten. Deze tegenstanders zijn vooral te vinden tussen de respondenten die rond het Sint-Jansplein wonen en/of het plein dagelijks frequenteren. Maar ook binnen deze groepen is er telkens een overgrote meerderheid voor het plaatsen of heropenen van openbare toiletten.
4.2 Redenen voor of tegen openbare toiletten
Op de vraag “Wat vindt u de belangrijkste reden om wel of niet voor openbare toiletten te zijn? “ waren meerder antwoorden mogelijk. Daarnaast werd de opening gelaten een aantal suggesties te formuleren. De vooraf geformuleerde antwoorden werden in totaal 223 keer aangestipt.
Uit deze antwoorden blijkt de bezorgdheid over het aanzicht en properheid van het plein een belangrijk element in de afweging. Dat toiletten kunnen zorgen voor meer hygiëne en netheid in de buurt wordt door 66% van de respondenten als reden aangehaald. Daarnaast geeft ook 19% van de respondenten aan dat er mogelijk overlast zal zijn door vandalisme of slecht onderhoud. Het is een element dat zowel door voor- als tegenstanders van bijkomende toiletten wordt aangehaald. Volgens 32% van de respondenten kunnen openbare toiletten er ook voor zorgen dat de druk op de toiletten van omliggende horeca afneemt.
Ook het gebruiksgemak van het marktplein en de speeltuin blijkt met 40% een belangrijke reden. Volgens 26% zouden openbare toiletten ook de veiligheid voor kinderen en volwassenen verhogen.
Andere redenen en bezorgdheden die aangehaald worden zijn:
• “Vrouwen en mensen in een rolstoel kunnen momenteel niet naar het toilet gaan op het plein.”
• “Het plein wordt toegankelijker voor kinderen en vrouwen”
• “Het is een noodzakelijke hoffelijkheid voor een gezellige stad.”
• “Als openbare toiletten voor touristen kunnen in het centrum, waarom in onze buurt dan niet?”
• “Daklozen”
• “Altijd open maar risico op WC-slapers”
Daar waar een van de respondenten verduidelijkt dat het soms gewoon dringend is, stelt een tegenstander dat er wel dringender zaken zijn.
Vrij naar Keynes, aldus een van de respondenten, verhoogt de welvaart in de samenleving wanneer een reële nood van een mens beantwoord wordt met een aangepaste dienst. Een andere respondent stelt “mensen hebben recht op een toilet”.
4.3 Hoe ziet het toilet eruit?
Op de vraag hoe het toilet eruit moet zien waren meerdere antwoorden mogelijk. Meer dan 60% van de bevraagden geven aan dat het toiletbezoek gratis moet zijn. Iets meer dan de helft vragen een permanentie met WC-madame/meneer/x. Iets minder dan de helft vraag een toilet dat 24uur op 24 uur geopend is. Zelfreinigend wordt door 30% van de respondenten geopperd.
Als we kijken naar de mening naargelang de afstand tussen woonplaats en Sint-Jansplein zien we dat bewoners rond het Sint-Jansplein minder te vinden zijn voor een toilet dat 24 uur op 24 geopend is of zelfreinigend is. De voorkeur van omwonenden gaat naar permanentie.
5. Veiligheid en onderhoud
Hoger is al de bezorgdheid aangestipt inzake hygiëne en vandalisme aangehaald. Op de expliciete vraag “Maakt u zich zorgen over de veiligheid en het onderhoud van openbare toiletten in de buurt?” Ook uit deze expliciete vraag blijkt dat deze bezorgdheid leeft bij de respondenten. 58% van de bevraagden maakt zich zorgen. Slechts bij 1 op vijf va, de bevraagden is dit niet het geval.
Daarop is ook met een open vraag gepeild naar manieren om de toiletten te onderhouden en veilig te houden. Een aantal terugkerende elementen in de antwoorden zijn:
• Permanentie is een weerkerende suggestie. Er wordt voorgesteld om toiletten te voorzien van permanent toezicht, vooral tijdens evenementen. Binnen hetzelfde kader, wordt veelvuldig voorgesteld om, al dan niet permanent, toiletpersoneel te voorzien voor het toezicht en onderhoud.
• Een keer wordt voorgesteld om zelfreinigende toiletten te installeren. Een anderez insteek is de vraag naar toiletten die je met een hogedrukreiniger kunt afspuiten. Voor de toegankelijkheid kan dan gewerkt met toiletten met een toegangsdeur naar buiten.
• Twee bevraagden stellen voor camera's te installeren voor toezicht.
• Daarnaast wordt ook verwezen naar de mogelijkheid om straathoekwerk of buurtregisseurs in te zetten.
• In functie van de onderhoudsvriendelijkheid wordt gevraagd naar
Enkele van de meer uitvoerige reacties zijn:
• “2x dag kuisen en kijken, voorzien van WC-papier, democratische bijdrage van 50 cent kan mits de wc proper is”.
• “de sociale cohesie vergroten en pleingebruikers mee eigenaarschap geven. ook als het eens misloopt niet papieren en opnieuw proberen.”
• “een toilet met permanentie van 7u tot 21u eventueel mits kleine bijdrage a la 20 cent of max 50 cent, openhouden via sociaal tewerkstellingsproject met peers”
• “Iemand het permanentie zetten. Dit zorgt ervoor dat er minder vandalisme is en zo kan de stad besparen op onderhoud door wildplassen.”
• “Meer straathoekwerkers die mensen aanzetten om niet op het plein te slapen. Algemene gedragsverandering door actief inzetten op hygiëne, meer afval bakken maar ook meer ondersteuning vanuit de stad zodat mensen minder afval achter laten.”
Een respondent die tegen het plaatsen van toiletten is, geeft aan dat vandalisme en overlast aanpakken zeker zeer urgent zijn, maat dat je dit met andere actiepunten moet starten dan met een openbaar toilet. Volgens deze respondent is de bevraging te weinig kritisch.
De open vraag werd aangevuld met een keuzelijst met maatregelen om minder wenselijk gebruik te voorkomen. Hier waren meerdere mogelijke antwoorden mogelijk alsook bijkomende suggesties. Permanentie tijdens de openingsuren en frequent onderhoud en schoonmaak worden algemeen het meest aangedragen.
Andere suggesties zijn hier:
• “geen toilet”
• “met ademtest alcohol”
• “camera toezicht”
• “zonder bril, met opening in de deur van boven en beneden”
• “blauwe lichten”
• “permanentie door peergroep in begeleiding, deuren met uitsparing onder en boven, tegen de achterwand een zwarte band om rookdampen zichtbaar te maken”.
6. Extra opmerkingen
6.1 Opmerkingen of suggesties over de mogelijke plaatsing van openbare toiletten op het Sint-Jansplein
Op de open vraag of er nog andere opmerkingen of suggesties waren over de mogelijke plaatsing van openbare toiletten op het Sint-Jansplein werden volgende punten aangehaald:
• Locatie en voorzieningen: Er zijn suggesties om toiletten verder van de kinderspeeltuin te plaatsen en om extra voorzieningen zoals lockers, schuilruimte, wastafels, douches en een verzorgings-/borstvoedingshoek voor moeders toe te voegen.
• Kosten en toegankelijkheid: Er zijn gemengde meningen over het al dan niet gratis maken van toiletten. Sommige mensen vinden dat toiletten gratis moeten zijn voor kinderen, daklozen en marktkramers, terwijl anderen vinden dat een kleine vergoeding van 50 cent acceptabel is.
• Veiligheid en toezicht: Er zijn zorgen over vandalisme en overlast als de toiletten 's nachts leeg zijn. Suggesties omvatten cameratoezicht, sociale controle, en samenwerking met daklozen en drugpreventie. In verband met druggebruik wordt ook gesuggereerd om gebruiksruimtes in de stad te voorzien zodat toiletten daarvoor niet hoeven te dienen. Daar tegenover staat één respondent die verwijst naar de verantrwoordelijkheid van de stad en de war on drugs.
• Hygiëne en onderhoud: Er zijn opmerkingen over het belang van properheid en hygiëne, met suggesties voor betere afscheiding van mannenurinoirs en het aanbieden van maandverband, tampons, en condooms.
• Gemeenschapsinitiatieven: Er zijn ideeën voor het gebruik van het oude frituur als buurthuis, cremerie, of bakker, en voor het organiseren van buurtvergaderingen en kleinschalige pleinfeesten. In de zelfde lijn ligt ook de suggestie om er een rustig plekje van te maken met tafeltje, stoeltje, koffie, water en 1 dag per week een sociaal werker.
Een aantal citaten:
• “Gebruikersruimtes voorzien in de stad zodat toiletten daar niet voor hoeven te dienen.
Voor mijzelf moeten toiletten niet gratis zijn, voor andere mensen (vb kinderen, daklozen, marktkramers) zou dat beter gratis zijn. Vb Betaling met 50 cent / gratis Jetton of bankkaart / A-kaart (vergelijk sorteerstraat)
Proefproject toiletten openen tijdens markturen.
Urinoir voor mannen op een andere plaats + duidelijk aangeven op het plein waar die staat.”
• “het herlokaliseren van stinkende mannenpissijn direct aan de speeltuin, eventueel een toegangsticket of pasje (ipv betalen) voor dak en thuislozen of mensen verbonden aan een van de organisaties in de buurt. een extra deur opening aan de zijde van de speeltuin.
• kinderen naar toilet met begeleiding. een verzorgings-/borstvoedingshoek voor moeders, het aanbieden van maandverband of tampons en condooms”
• “Het is een werk van lange adem . Het vergt infrastructuur en vooral een cultuuromslag. Het voorzien van gemeenschappelijke voorzieningen is een uiting van een stad om beschaving te creëren. Het vergt in absolute cijfers veel geld maar zal relatief gezien naar een substantiële verbetering van de sfeer in een stad.”
• “Ik doe zelf openbare toiletten op festivals en grote markt en events en heb hiermee goede ervarings als wanneer. Onze klanten zijn ook heel tevreden. Ze betalen 50 cent. We krijgen veel complimenten”
• “mannenurinoir eindelijk eens betere afscheiding! zeker naast de speeltuin”
• “niet alleen op het Sint-Jansplein maar overal zouden meer openbare toiletten moeten zijn”
• “stockage voor tassen en toezicht op boodschappen; oogje in het zeil houden”
• “tafeltje, stoeltje, koffie, water, rustig plekje, 1 dag per week sociaal werker”
• Een tegenstander van openbare toiletten stelt: “eigen verantwoordelijkheid ; probleem bij gemeente: war on drugs ; politie & gemeente sensibiliseren, strenger zijn en consequent naar handelen”
6.2 Andere manieren zijn om de huidige situatie rondom het gebruik van het plein en de speeltuin te verbeteren
Op de open vraag of er nog andere manieren zijn om de huidige situatie rondom het gebruik van het plein en de speeltuin te verbeteren worden volgende punten aangehaald:
• Groenvoorzieningen: Er zijn suggesties om het plein groener te maken door meer bomen, planten en bloemen toe te voegen. Dit zou niet alleen de esthetiek verbeteren, maar ook helpen om hondendrollen te weren.
• Veiligheid en toezicht: Er zijn zorgen over de veiligheid, met suggesties voor meer controle door middel van politie in burger, cameratoezicht, en meer buurtwerkers45678.
• Speeltuin: Er zijn voorstellen om de speeltuin uit te breiden en beter af te bakenen met hekken. Ook wordt er gesuggereerd om de urinoirs verder van de speeltuin te plaatsen.
• Gemeenschapsinitiatieven: Er zijn ideeën voor het opwaarderen van het bestaande paviljoen en het organiseren van buurtactiviteiten en evenementen. Dit zou helpen om een gevoel van gemeenschap en verbinding te creëren.
• Hygiëne en onderhoud: Er zijn opmerkingen over het belang van properheid en hygiëne, met suggesties voor het schoonmaken van het plein na markten en het wijzen van mensen op hun plichten en burgerzin.
Er zijn verschillende suggesties en opmerkingen over gemeenschapsinitiatieven die kunnen helpen om de huidige situatie rondom het plein en de speeltuin te verbeteren. Hier zijn enkele belangrijke punten:
• Buurtwerking en jongerenwerking: Er is een voorstel om buurtwerking en jongerenwerking te combineren in samenwerking met het peer project. Dit zou helpen om een gevoel van gemeenschap en verbinding te creëren en jongeren actief te betrekken bij de buurt.
• Invulling van het paviljoen: Er zijn ideeën voor een goede invulling van het bestaande paviljoen zodat er permanent mensen aanwezig zijn of een goed gebruik hiervan. Dit zou helpen om een gevoel van gemeenschap en verbinding te creëren en het plein levendig te houden.
• Luisteren naar bewoners: Er is een suggestie dat de stad oprecht moet luisteren naar haar bewoners en begrijpen dat verbinding nodig is. “Investeren in mensen brengt altijd op, en het bestaande paviljoen kan worden opgewaardeerd met een luifel aan een zijde, het plein kan worden opgedeeld in een multifunctionele ruimte voor evenementen en markten, en er kan een recreatieve zone worden gecreëerd met een grotere speeltuin voor een ruimere leeftijdsgroep.”
• Buurtactiviteiten en evenementen: Er zijn ideeën voor het organiseren van buurtactiviteiten en evenementen, zoals buurtvergaderingen en kleinschalige pleinfeesten. Dit zou helpen om een gevoel van gemeenschap en verbinding te creëren en het plein levendig te houden.
6.3 Een ideale/niet-commerciële invulling van het leegstaande paviljoen op het Sint-Jansplein?
De antwoorden bevatten verschillende suggesties en opmerkingen over de ideale invulling van het paviljoen. Hier zijn enkele belangrijke punten:
• Buurtvoorzieningen: Veel respondenten zien het paviljoen graag als een buurthuis of een plek voor buurtactiviteiten en evenementen. Dit zou helpen om een gevoel van gemeenschap en verbinding te creëren.
• Sociale voorzieningen: Er zijn voorstellen om het paviljoen te gebruiken voor sociale projecten, zoals een sociaal tewerkstellingsproject of een gezondheidskiosk.
• Openbare voorzieningen: Respondenten stellen voor om het paviljoen te voorzien van openbare toiletten, douches, en lockers voor dakloze mensen.
• Culturele activiteiten: Er zijn ideeën voor het organiseren van culturele activiteiten, zoals tentoonstellingen, filmvertoningen, en kleine optredens.
• Schuilplaats en ontmoetingsplek: Het paviljoen kan dienen als een plek om te schuilen tegen weer en wind, en als een ontmoetingsplek voor buurtbewoners.
Een aantal opmerkelijke citaten:
• “Benadrukken noodzaak en dringendheid van openbare toiletten - getuigt dat enkele marktkramers plassen in plastic flessen wegens het gebrek aan openbare toiletten.”
• “het paviljoen vaker openhouden en de mogelijkheid geven aan buurtbewoners en organisaties te verbinden, te experimenteren, een model uit te werken van onder op en dat te evalueren, bij te sturen en uit te bouwen”
• "Politiebureau, Wijkagent/ kantoor kantine, gemeenschapswacht"
• “kruidenserre”
• “een plek om te schuilen, zonder verplichte consumptie”
• “een niet commercieel barretje /ruimte voor iedereen met bijvoorbeeld culturele activiteiten, tentoonstellingen of film ed of buurtkeuken af en toe”
• “gratis openbaar toilet, koffiehuisje – gezelschapspelletjes”
6.4 Combineren met een andere invulling? Oproep voor een buurthuis.
Op de vraag “zou u de toiletten combineren met een andere invulling? Zo ja welke?” werden in de bevraging drie mogelijke antwoorden gesuggereerd:
• Opslagplaats materiaal sportdienst Sporting A
• Sociale kruidenier (gezondheidskiosk)
• Buurthuis.
Daarnaast waren ook andere antwoorden mogelijk.
De vraag werd door 52% van de respondenten beantwoord. Het was een van de laatste vragen uit een lange reeks. Het is niet duidelijk of het niet beantwoorden van de vraag als negatief moet worden gelezen op de vraag naar mogelijke combinaties. Ook de hierop volgende slotvraag had met 61% een zeer lage respons.
Van zij die de vraag wel beantwoordden, antwoordde iets 70% dat zij dit met een buurthuis of een ontmoetingsplek in een of andere vorm zouden combineren. Van het totaal van de vragenlijsten is dit 36%.1 Het gaat dan om “de mogelijkheid om het door verschillende groepen gebruikers te laten gebruiken o.a sport en spel, gezondheidskiosk, laagdrempelige schuilplek,…” , een “buurthuis met open deur met koffie - thee - water of zomerbar met terras”, een “jongerenplekje” of ook een “plek voor sociale verbinding, activiteiten voor mensen die lang van de publieke ruimte gebruik maken”. Niet meegerekend zijn dan de respondenten die een “barretje” of “gratis maaltijden, vooral tijdens de winter” vragen, of het louter infrastructureel op “een schuilplek” houden.
Acht keer (13% van de antwoorden) is ook sprake van een sociale kruidenier (gezondheidskiosk). Veelal wordt ook hier de combinatie met een buurthuis vooropgesteld.
De opslagplaats voor materiaal sportdienst Sporting A wordt in de breedte ook acht keer aangehaald. Twee keer wordt minder expliciet naar Sporting A gekeken: een keer wordt enkel over opslag gesproken, een andere keer gaat het over buitenspeelgoed.
Bij de andere mogelijkheden wordt twee keer naar lockers verwezen. Een antwoord vraagt om beveiliging van de buurt.
Slechts een antwoord stelt dat toiletten alleen voldoende is, maar hieruit kan niet worden afgeleid dat andere combinaties niet wenselijk zijn voor deze respondent.
6.5 Als u activiteiten zou plannen in het paviljoen, is het dan wenselijk dat u gebruik kan maken van het toilet?
Als uitsmijter was er nog de vraag “Als u activiteiten zou plannen in het paviljoen, is het dan wenselijk dat u gebruik kan maken van het toilet?”. Deze vraag bleef in 39% van de formulieren onbeantwoord. Desalniettemin bleek bij 55% van de respondenten het antwoord positief.
